Schijnzelfstandigheid is een groeiend probleem in verschillende sectoren, waaronder de beveiligingsbranche. Het betreft situaties waarin werknemers worden ingehuurd als zelfstandigen zonder dat ze de autonomie en verantwoordelijkheid hebben die inherent zijn aan zelfstandig ondernemerschap. Dit misbruik leidt niet alleen tot een uitholling van arbeidsvoorwaarden, maar ook tot oneerlijke concurrentie en een verlies aan sociale zekerheden voor de betrokken zelfstandigen. In deze blog bespreken we wat schijnzelfstandigheid is, hoe het zich manifesteert in de beveiligingsbranche en welke maatregelen genomen kunnen worden om dit probleem effectief aan te pakken.

Wat is schijnzelfstandigheid?

Schijnzelfstandigheid doet zich voor wanneer een werknemer de juridische status van zelfstandige heeft, maar feitelijk werkt onder omstandigheden die eerder bij een werknemer-werkgever relatie passen. Dit betekent dat de 'zelfstandige' bijvoorbeeld geen vrijheid heeft om zelf klanten te werven, de werkuren niet zelf kan bepalen, of geen eigen tarieven kan vaststellen. In veel gevallen moeten deze 'zelfstandigen' zelfs voldoen aan de strikte instructies en werkwijzen van een bedrijf, zonder dat ze enige vorm van zelfstandige besluitvorming hebben.

Schijnzelfstandigheid in de beveiligingsbranche

De beveiligingsbranche is een sector waar schijnzelfstandigheid steeds vaker voorkomt. Volgens actuele schattingen werkt ruim 1/3 deel van de 36.000 actieve beveiligers als ZZP’er. Dit is grotendeels te wijten aan toenemend tekort aan gekwalificeerde beveiligers (concurrentie) en onverminderde behoefte aan beveiligingsdiensten. Werkgevers (beveiligingsbedrijven) worden gedwongen zelfstandigen in te huren en proberen kosten te drukken, terwijl deze zelfstandigen in de praktijk vaak net zo werken als reguliere werknemers. Ze dragen bedrijfskleding, werken volgens de roosters van het bedrijf, en gebruiken bedrijfsmiddelen zoals voertuigen en communicatieapparatuur. Toch missen ze de bescherming van een arbeidscontract, zoals doorbetaling bij ziekte, pensioenopbouw, en vakantiegeld.

Het inhuren van zelfstandigen kan voor bedrijven aantrekkelijk lijken. Een snelle oplossing voor het invullen  van personele tekorten. Het inzetten van ZZP-ers leidt wel tot een lastigere concurrentiepositie doordat de kosten hoger uitvallen. Aan de andere kant ligt er een voordeel bij het afschalen van personele inzet, omdat ZZP-ers geen arbeidsovereenkomst hebben zoals een werknemer. Hier wringt dan ook mogelijk de schoen. Veel ZZP-ers hebben geen vangnet geregeld voor de sociale arbeidsvoorwaardelijke onderdelen die onder een arbeidscontract wel vallen.

Hoe kan schijnzelfstandigheid worden tegengegaan?

Het tegengaan van schijnzelfstandigheid in de beveiligingsbranche vereist een combinatie van regelgeving, handhaving, en bewustwording.

Strengere wet- en regelgeving

De overheid moet duidelijke criteria opstellen die bepalen wanneer iemand als zelfstandige kan worden beschouwd. Dit kan door middel van een toetsing van de arbeidsrelatie aan de hand van criteria zoals autonomie, ondernemersrisico, en zeggenschap over werktijden en tarieven. Bij twijfelgevallen moet de relatie standaard als dienstverband worden gezien.

Versterking van de handhaving

De overheid moet duidelijke criteria opstellen die bepalen wanneer iemand als zelfstandige kan worden beschouwd. Dit kan door middel van een toetsing van de arbeidsrelatie aan de hand van criteria zoals autonomie, ondernemersrisico, en zeggenschap over werktijden en tarieven. Bij twijfelgevallen moet de relatie standaard als dienstverband worden gezien.

Wet DBA en Handhaving door de Belastingdienst

Sinds 1 januari 2023 werkt de Belastingdienst aan het ‘versterken en verbeteren van de handhaving rond arbeidsrelaties’ voor de loonheffingen. Het zogenaamde handhavingsmoratorium is nog wel steeds van kracht. De Belastingdiensten legt correctieverplichtingen en naheffingsaanslagen voor de loonheffingen op, eventueel met een boete, als er sprake is van kwaadwillendheid. In andere situaties geeft de Belastingdienst een aanwijzing.

Opheffen handhavingsmoratorium

Het kabinet heeft de ambitie het zogenoemde handhavingsmoratorium uiterlijk op 1 januari 2025 volledig op te heffen. Vooruitlopend op het opheffen van het handhavingsmoratorium geeft de Belastingdienst duidelijkheid over de inzet van zijn handhavingsinstrumenten. De uitvoerings- en handhavingsstrategie Belastingdienst gaat ervan uit dat burgers en bedrijven bereid zijn uit zichzelf fiscale regels na te leven, zonder dwingende en kostbare acties van de Belastingdienst. Daarom besteedt de Belastingdienst aandacht aan voorlichting en (handhavings)communicatie.

Bewustwordingscampagnes

Werknemers in de beveiligingsbranche moeten beter geïnformeerd worden over hun rechten en de risico's van schijnzelfstandigheid. Dit kan door vakbonden en brancheorganisaties, die voorlichting en juridische bijstand kunnen bieden aan medewerkers die twijfelen over hun arbeidsstatus.

Samenwerking tussen bedrijven en brancheorganisaties

Bedrijven die wel correct omgaan met arbeidscontracten zouden samen moeten werken met brancheorganisaties om bewustwordingscampagnes te ondersteunen en ervoor te zorgen dat hun belangen niet worden geschaad door concurrenten die de regels overtreden. Op brancheniveau splijt een cao strijd de beveiligingsbranche (echter) in tweeën. De Vereniging Veiligheidsdomein Nederland (VVNL) staat hier tegenover de Nederlandse Veiligheidsbranche (NVB).

Ondertussen lopen onderhandelingen tussen sociale partners over de cao Particuliere Beveiliging (NVB) moeizaam. Door oplopende kosten, onzekerheid met veranderende wetgeving (inclusief cao) en verlies van marktpositie lijken met name leden van de NVB (grote beveiligingsbedrijven) belang te hebben bij het inperken van schijnzelfstandigheid en creëren van een level playing field.

Conclusie

Schijnzelfstandigheid in de beveiligingsbranche is een serieus probleem. Daar waar de dienstverlener een kosten-baten-analyse maakt, is vooral de opdrachtgever de dupe van het tekort aan goed opgeleide beveiligers. Daarnaast trekt de zelfstandige uiteindelijk aan het kortste eind, aangezien die vaak geen rekening houdt met het zorgen voor de eigen sociale zekerheid.

De aanpak is een verantwoordelijkheid die een gezamenlijke inspanning vereist van de overheid, de sector en het Sociaal Fonds Particuliere Beveiliging (SFPB). Een heldere en duurzame cao, die voldoende aantrekkelijk is voor de doelgroep, is evident. Hiermee wordt het aantal beveiligers, dat kiest voor verzelfstandiging, mogelijk sterk beperkt. Het helpt daarnaast om de doelgroep bewust te maken van de gevolgen die voorkomen uit schijnzelfstandigheid. Nog belangrijker daarin is de impact door de aangekondigde controle en handhaving door de belastingdienst, per 1 januari 2025. Voor de kwaliteit van de dienstverlening, is de opdrachtgever gebaat bij duidelijke afspraken. Het beperken of uitsluiten van de inzet van zelfstandigen in de overeenkomsten behoort tot de mogelijkheden.

Toenemende behoefte en oplopend tekort aan professionele beveiligers

Moge duidelijk zijn dat ZZP- en cao discussie de beveiligingssector, met toenemende behoefte en oplopend tekort aan professionele beveiligers, verder onder druk zet. Security Adviesgroep adviseert opdrachtgevers om continuïteit en flexibiliteit goed te borgen in overeenkomsten, service level agreements, contractmanagement afspraken en handhavingskader. Wees voorbereid en anticipeer op toenemend tekort aan professionele beveiligers.